مقدمه

ابو محمد قاسم بن علاء در حدیثی مرفوع از عبدالعزیز بن مسلم روایت کرد که او گفت:

با حضرت رضا در مرو بودیم و در نخستین جمعه پس از ورودمان در مسجد جامع گرد آمدیم. حاضران از مسئله امامت سخن به میان آوردند و از اختلاف نظر بسیار مردمان در این باره گفتند. من خدمت سرورم رسیدم و گفتگوهای مردم در این موضوع را به عرض ایشان رساندم حضرت تبسمی کرد و سپس فرمود: ای عبدالعزیز مردم نمی دانند و اشتباه می اندیشند خدای توانا و بزرگ پیامبرش را از دنیا نبرد تا آنکه دین را برایش کامل ساخت و قرآن را که در آن هر چیزی بیان شده است بر او فرو فرستاد در آن حلال و حرام و حدود و احکام و هر آنچه را که مردم به آن نیاز دارند، بی کم و کاست، بیان کرد.

11

خدای توانا و بزرگ فرموده است: «مَا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِنْ شَيْءٍ ) ما هیچ چیزی را در این کتاب فروگذار نکرده ایم». انعام (۶): ۳۸. (  و در حجة الوداع که در سال آخر عمر پیامبر بود، این آیه را فرو فرستاد:  الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإسلام دينا ". ) امروز دین شما را برایتان کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام ساختم و اسلام را برایتان به عنوان آیینی برگزیدم». مائده (۵): ۳.(

امامت کامل کننده دین است؛ پیامبر از دنیا نرفت تا آنکه برای امتش نشانه های دینشان را بیان فرمود و راهشان را برای آنها روشن ساخت و ایشان را در شاهراه حق قرار داد. علی را برایشان به عنوان نشانه راه] و پیشوا منصوب کرد و هر آنچه را امت نیاز دارد برای آنها بیان فرمود؛ بنابراین هر کس ادعا کند که خدای توانا و بزرگ دینش را کامل نکرده است در حقیقت کتاب خدا را رد کرده و هر کس کتاب خدا را رد کند به آن کافر است.

آیا مردم مقام امامت و جایگاه آن نسبت به امت را می دانند تا بتوانند در آن دست به انتخاب بزنند؟ امامت منزلتش والاتر و مقامش بزرگ تر و

جایگاهش بالاتر و بلند پایه تر و ژرف تر از آن است که مردم با خردهای خود به آن رسند یا با اندیشه هایشان بدان دست یابند یا با انتخاب خود

امامی را برگمارند.

12

امامت مقامی است که خدای توانا و بزرگ آن را پس از مرتبه نبوت و خلیلی به عنوان مرتبتی سوم به ابراهیم خلیل بخشید و او را به این امتیاز مفتخر ساخت و بدان ستودش و فرمود: إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا ) من تو را برای مردم امام قرار دادم. بقره (۲): ۱۲۴ ( وابراهيم خليل، شادمان از این مقام، عرض کرد: وَ مِنْ ذُرِّيَّتِی ) از دودمانم  چطور؟». همان.(. خداوند بلند مرتبه و والا فرمود: لا يَنَالُ عَهْدِى الظَّالِمِينَ. ) پیمان من به ستمکاران نمی رسد. همان. ( پس این آیه بر پیشوایی هر ستمکاری تا قیام قیامت مهر بطلان زد و امامت به برگزیدگان الهی اختصاص یافت، سپس خداوند متعال ابراهیم را ارج نهاد و امامت را در فرزندان برگزیده و پاک او قرار داد و فرمود:  وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ نَافِلَةً وَكُلًّا جَعَلْنَا صَالِحِينَ * وَ جَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَ أَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ ) و اسحاق و یعقوب را به عنوان نعمتی افزون به او بخشیدیم و همه را از شایستگان قرار دادیم و آنان را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما هدایت می کردند و به ایشان انجام دادن کارهای نیک و برپا داشتن نماز و دادن زکات را وحی کردیم و آنان پرستنده ما بودند. انبیاء (۲۱): ۷۲-۷۳(

پس امامت پیوسته در فرزندان او بود و آن را نسل به نسل از یکدیگر به ارث می بردند

13

تا آنکه خداوند متعال آن را به پیامبر ما به ارث داد و فرمود: ﴿إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَ هَذَا النَّبِيُّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ . ) همانا نزدیک ترین مردم به ابراهیم همان کسانی هستند که او را پیروی کرده اند و نیز این پیامبر و کسانی که به آیین او ایمان آورده اند و خدا سرور مؤمنان است. آل عمران (۳): ۶۸(

پس این مقام به پیامبر اختصاص یافت و او به فرمان خداوند متعال و طبق آنچه خدا مقرر داشته بود آن را به علی سپرد و بدین سان به فرزندان برگزیده او که خدا به آنها دانش و ایمان داده است، رسید به دلیل این فرمایش خداوند متعال: ﴿ وَ قَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَالإِيمَانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِي كِتَابِ اللهِ إِلَى يَوْمِ الْبَعْثِ ) و کسانی که دانش و ایمان یافته اند میگویند قطعاً شما در کتاب خدا تا روز رستاخیز مانده اید. روم (۳۰): ۵۶.( ؛ بنابراین، امامت، تا قیام قیامت، اختصاص به فرزندان علی دارد چرا که پس از محمد ، پیامبری نیست پس این نادانان چگونه می توانند [ امام را] انتخاب کنند؟!

امامت منزلت پیامبران و میراث اوصیا است؛ امامت جانشینی خدا و جانشینی پیامبر اه و مقام امیرالمؤمنین و میراث حسن و حسین است؛ امامت زمام دین و مایه انسجام مسلمانان و سبب صلاح دنیا و عزت و اقتدار مؤمنان است

14

امامت ریشه بالنده اسلام و شاخه بلند آن است با وجود امام است که نماز و زکات و روزه و حج و جهاد کامل می شود و غنایم و صدقات جمع آوری و حدود و احکام اجرا و از مرزها و سرحدات محافظت می شود.

امام حلال و حرام خدا را بیان میکند حدود خدا را اجرا می کند از دین خدا دفاع میکند و با دانش و اندرز نیکو و دلیل رسا مردم را به راه پروردگارش فرا می خواند.

امام همانند خورشید برآمده است که با نور خود بر عالم می تابد و خودش در افق است آن سان که دستها و دیدگان بدان نمی رسد. امام چونان ماه تابان و چراغ فروزان و نور درخشان و ستاره ای است که در سیاهی تاریکیها و میانه شهرها و بیابانها و وسط دریاها راهنماست. امام آب گوارای هنگام تشنگی است، و نشان دهنده راه، و نجات بخش از نابودی امام آتش راهنما بر فراز تپه هاست، و گره بخش کسی که از آن گرما جوید و راهنمای مهلکه ها هر که از او جدا شود به هلاکت افتد. امام ابر بارنده است و باران سیل آسا، و خورشید فروزنده و آسمان سایه افکن و زمین گسترده و چشمه جوشان و برکه و بوستان.

امام [چونان] همدم همراه است و پدر دلسوز، و برادر همخون، و مادر مهربان به فرزند خردسال و پناهگاه بندگان در گرفتاری های سخت.

15

امام، امین خدا در میان آفریدگان اوست، و حجت او بر بندگانش و جانشین او در سرزمینش دعوت کننده به خدا و دفاع کننده از حریم خداست امام از گناهان پاک است، و از عیب ها برکنار دانش ویژگی اوست و بردباری و خردمندی] شناسه اش شیرازه دین است و مایه عزت و اقتدار مسلمانان و خشم منافقان و نابودی کافران

امام، یگانه روزگار خویش است هیچ کس به پای او نمی رسد و هیچ دانشمندی لنگه اش نیست نه جایگزینی برایش یافت می شود و نه مانند و همتایی دارد همه فضایل را داراست بی آنکه در طلب کسب آنها بر آمده باشد بلکه از جانب خدای فضیلت دهنده بخشنده به او عطا شده است علم و فضایل امام خدادادی است نه اکتسابی.

بنابراین چه کسی میتواند به شناخت امام دست یابد یا میتواند انتخابش کند؟ هرگز هرگز خردها درمانده اند، و اندیشه ها سرگردان و مغزها ،حیران و چشم ها ناتوان و بزرگان خوار، و فرزانگان فرومانده و دست اندیشه خردمندان کوتاه و سخنرانان الکن و متفکران نادان و سرایندگان درمانده و ادیبان عاجز ، و سخنوران فرومانده از اینکه شأنی از شئون امام یا فضیلتی از فضایل او را وصف کنند

16

و همگی به ناتوانی و درماندگی خویش معترف اند. چگونه میتوان او را به تمام و کمال وصف کرد و عمق حقیقت او را بیان نمود یا شمه ای از کار او را شناخت یا کسی را یافت که جایگزین او شود و کار او را انجام دهد؟! نه، چگونه و کجا؟! در حالی که امام همچون ستاره آسمان است به دور از دسترس مردمان و وصف وصف کنندگان ؟!

پس او کجا و انتخاب ؟! او کجا و خردها؟ چون اویی کجا یافت می شود؟! آیا گمان میکنید که چنین شخصی در غیر خاندان پیامبر خدا محمد ﷺ یافت میشود؟! به خدا سوگند که نفس هایشان به آن ها دروغ گفته و آرزوهای باطل در سر پرورانده اند، و بر بلندای دشوار و لغزنده ای بالا رفته اند که قدم هایشان از آن فرو می لغزد، [چون] خواستند با خردهایی سرگردان و گمراه و ناقص و اندیشه هایی گمراه کننده امام تعیین کنند در نتیجه جز بر دوری آنان از او [امام راستین افزوده نگشت خدا بکشدشان که چه کژراهه می روند

آهنگ راهی دشوار کردند و دروغی بر بافتند و سخت گمراه شدند و در سرگردانی افتادند که آگاهانه امام را ترک گفتند و شیطان کردارهایشان را در نظرشان زیبا نمایاند و از راه بازشان داشت، با آنکه به حقیقت بینا بودند. از گزینش خدا و گزینش پیامبر خدا ﷺ و خاندان او در مورد امام روی گردانده به گزینش خود روی آوردند، در حالی که قرآن خطاب به آنان میفرماید

17

: « وَ رَبُّكَ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَيَخْتَارُ مَا كَانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ تَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ ) و خداوندگار تو هر چه را بخواهد می آفریند و بر می گزیند و آنان اختیاری ندارند منزه است خدا و از آنچه با او شریک می گردانند برتر است». قصص (۲۸): ۶۸(. و می فرماید: وَ مَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ ......

) و هیچ مرد و زن مؤمنی را نرسد که چون خدا و فرستاده اش به کاری فرمان دهند برای آنان در کارشان اختیاری باشد...». احزاب (۳۳): ۳۶(

و می فرماید: مَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ . أَمْ لَكُمْ كِتَابٌ فِيهِ تَدْرُسُونَ * إِنَّ لَكُمْ فِيهِ لَمَا تَخَيَّرُونَ * أَمْ لَكُمْ أَيْمَانٌ عَلَيْنَا بَالِغَةٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ إِنَّ لَكُمْ لَمَا تَحْكُمُونَ . سَلْهُمْ أَيُّهُمْ بِذَلِكَ زَعِيمٌ * أَمْ لَهُمْ شُرَكَاءُ فَلْيَأْتُوا بِشُرَكَائِهِمْ إِنْ كَانُوا صادقين ) شما را چه شده است؟ چگونه داوری میکنید؟ یا شما را کتابی هست که در آن فرا می گیرید که هر چه را بر می گزینید برای شما در آن خواهد بود؟ یا اینکه شما تا روز قامیت از ما سوگندهایی رسا گرفته اید که هر چه دلتان خواست حکم کنید؟ از آنان بپرس کدامشان ضامن این ادعا بند؟ یا شریکانی دارند؟ پس اگر راست میگویند شریکانشان را بیاورند». قلم (۶۸): ۳۶-۴۱. (. و می فرماید: «أَفَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبِ أَقْفَالُهاَ) . آیا به آیات قرآن نمی اندیشند؟ یا مگر بر دل هایشان قله قل هایی نهاده شده است؟». محمد (۴۷): ۲۴ ( . يا طَبَعَ اللهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لا يَعْلَمُونَ (خدا بر دلهایشان مهر زده است و از این رو نمی فهمند. توبه (۹): ۹۳) . يا وَ قَالُوا سَمِعْنَا وَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ * إِنَّ شَرَّ الدَّوَابَ عِنْدَ اللهِ الصُّمُ الْبُكُمُ الَّذِينَ لا يَعْقِلُونَ * وَلَوْ عَلِمَ اللَّهُ فِيهِمْ خَيْرًا لأَسْمَعَهُمْ وَلَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّوْا وَهُمْ مُعْرِضُونَ (گفتند: شنیدیم، در حالی که نمی شنیدند. قطعاً بدترین جنبندگان نزد خدا کران و لالانی اند که نمی اندیشند و اگر خدا در آنان خیری می یافت قطعاً شنوایشان می ساخت، و اگر آنان را شنوا میکرد حتماً باز به حال اعراض روی بر می تافتند. انفال (۸): ۲۱-۲۳)

18

يا ، قالوا سمعنا و عصينا "( گفتند: شنیدیم و نافرمانی کردیم ؟.) . امامت امری انتخابی نیست بلکه بخشش خداست که به هر کس بخواهد آن را میدهد و خدا دارای بخشش بزرگ است.

چگونه میتوانند امام انتخاب کنند در حالی که امام دانایی است که نادانی در او راه ندارد و نگهبانی است که ترس و سستی در او نیست کان وارستگی و پاکی و پارسایی و زهد و دانش و عبادت است پیامبر به طور خاص به او دعوت کرده از مادرانی پاک و وارسته است، در تبارش جای هیچ عیب و ننگی نیست و هیچ بزرگی به پای او نمی رسد از خاندان قریش و تیره هاشم و عترت پیامبر است و مورد پسند خدای توانا و بزرگ مایه بزرگی بزرگان است و از شاخه عبدمناف در دانش جامع و در بردباری [خردمندی] کامل است در امامت و رهبری توانا و به سیاست داناست فرمانبرداری از او واجب است برپادارنده فرمان خداست خیرخواه بندگان خدا و نگهبان دین خداست.

19

پیامبران و امامان - که درودهای خدا بر ایشان باد - را خداوند توفیق می بخشد و از گنجینه دانش و حکمت به ایشان آن میدهد که به دیگران نمی دهد بنابراین دانش آنان فراتر از دانش مردم روزگارشان است چنان که خدای بلند مرتبه فرموده است: «آیا کسی که به سوی حق رهنمون میشود سزاوارتر است که پیروی شود یا کسی که رهنمون نمی شود مگر آن که خود راهنمایی شود؟ شما را چه شده است؟ چگونه داوری میکنید؟ و فرموده است و به هر که حکمت داده شود بی گمان خیر بسیار داده شده است و درباره طالوت می فرماید: «خدا او را بر شما برگزید و در دانش و تن قدرت بدنی به او فزونی بخشید و خدا داشته خویش را به هر که بخواهد میدهد و خدا گشایشگر داناست» و به پیامبر خود فرمود: خدا کتاب و حکمت را بر تو فرو فرستاد و آنچه نمی دانستی به تو آموخت و لطف خدا به تو بزرگ بود و درباره امامان از اهل بیت پیامبرش و عترت و ذریه او - که درودهای خدا بر ایشان باد - فرموده است بلکه به مردم برای آنچه خدا از فضل خویش به آنان عطا کرد رشک میبرند در حقیقت، ما به خاندان ابراهیم کتاب و حکمت دادیم و به آنان فرمانروایی بزرگ بخشیدیم. پس برخی از آنان به او ایمان آوردند

20

و برخی از ایشان از او روی برتافتند و برای آنان] دوزخ پر شراره بس است. هرگاه خدای توانا و بزرگ بنده ای را برای امور بندگانش برگزیند سینه او را برای این کار گشایش می دهد و صلاحیت و تحمل این رهبری را به وی عطا میکند و چشمه سار حکمت را در دلش می نهد و دانش را به او الهام میفرماید به گونه ای که پس از آن از هیچ پاسخی در نماند و در دادن پاسخ درست سرگردان نشود. پس، او معصوم است و از تأیید و توفیق و راهنمایی بی وقفه خداوند برخوردار می باشد و از هر گونه خطا و لغزش و اشتباه مصون است. خداوند این ویژگی ها را به او بخشیده است تا حجت او بر بندگانش باشد و گواه او بر آفریدگانش و این فضل خداست که به هر کس که بخواهد میدهد و خدا دارای فضل بزرگ است.

حال، آیا مردم به چنین کسی دسترسی دارند تا انتخابش کنند؟ یا آیا برگزیده آنان چنین ویژگیهایی را دارد تا او را پیشوا قرار دهند؟! به خانه خدا سوگند که این مردم از حق دور رفتند و کتاب خدا را چنان پشت سر خویش انداختند که گویی به کلی از آن بی اطلاع اند حال آنکه راهنمایی و درمان در کتاب خداست ولی آن را کنار نهادند و از دلخواه خود پیروی کردند. از این رو خداوند آنان را نکوهید و دشمنشان داشت و به تباهی شان کشاند و فرمود: کیست گمراه تر از کسی که بی راهنمای خدا از دلخواهش پیروی کند؟ بی تردید خدا مردم . ستمگر را راهنمایی نمی کند

21

و نیز فرمود: «تباهی بر آنان باد و خدا اعمالشان را بر باد داد و فرمود: دشمنی بزرگی است در نزد خدا و نزد کسانی که ایمان آوردند خدا این گونه بر دل هر متکبر زورگویی مهر می زند.

درود خدا و سلام فراوان او بر محمد و آل او باد.

22

غيبة النعماني ... محمد بن ابي يعقوب بلخی از ابوالحسن الرضا شنیدم که فرمود شما به آزمایشی سخت تر و بزرگ تر دچار می شوید. به جنین در شکم مادرش و به کودک شیرخوار آزموده می شوید تا جایی که گفته میشود غایب شد و از دنیا رفت، و می گویند: دیگر امامی وجود ندارد. در صورتی که رسول خدا هم غایب شد و غایب شد و غایب شد . (. یعنی غیبتهای بسیار داشت، مانند غیبتش در حراء و شعب و غار و ... تا آنکه به مدینه تشریف برد. احتمال هم دارد که فاعل هر دو فعل محذوف باشد به قرینه مقام یعنی دیگر پیامبران نیز غیبت کردند، احتمال هم دارد که حضرت ذکر کرده ولی راوی آن را به این صورت مختصر کرده است.)  من هم به مرگ طبیعی می میرم.

51

رجال کشی ... داود رقی به ابوالحسن الرضا عرض کردم: قربانت گردم به خدا قسم درباره امامت شما هیچ شبهه ای در سینه ام راه نمی یابد، مگر حدیثی که ذریح از ابو جعفر (یعنی امام باقر روایت میکند. حضرت فرمود: چه حدیثی ؟ عرض کردم او از ابو جعفر روایت کرد که فرمود: هفتمین ما قائم ماست اگر خدا خواهد. امام رضا فرمود: تو راست میگویی، ذریح هم راست گفته ابو جعفر نیز راست فرموده است به خدا قسم، شکم بیشتر شد. سپس فرمود: ای داود بن ابی خالد به خدا قسم اگر موسی به عالم جناب خضر نگفته بود اگر خدا خواهد مرا شکیبا خواهی یافت هیچ سوالی از او نمی کرد. همچنین حضرت باقر اگر نگفته بود. اگر خدا خواهد، همان میشد که فرمود پس با شنیدن این سخن امام رضا به امامت او مطمئن شدم.

52