روزه
امام رضا علیه السلام از حکمت تشریع روزه و از بعضی علل تشریع در آنچه متعلق به احکام ماه مبارک رمضان است صحبت کرد. فرمود:
اگر کسی بپرسد که چرا روزه واجب شده است، پاسخ آن است که درد گرسنگی و تشنگی را بدانند و از این راه پی به فقر و بی زاد و نوشکی آخرت ببرند و برای اینکه روزه دار بر اثر ناراحتی که از گرسنگی و تشنگی برایش پیش آمده فروتنی کند و کوچکی نماید و نیازمندی نشان دهد تا اجر برد و کار خویش را به حساب آورد و بشناسد و پایداری و مقاومت کند بر آن و از این جهات مستحق اجر و ثواب گردد با فواید دیگری که در آن است از قبیل جلوگیری از طغیان شهوات و کنترل هواها و اینکه موجب عبرت و موعظه ای باشد ایشان را در این دنیا و تمرینی باشد برای آمادگی آنان به انجام تکالیف و راهنمایی باشد ایشان را به شدت امر و مشقت عالم دیگر، و نیز بدانند که به فقرا از گرسنگی و بینوایی در این دنیا چه می گذرد و آنچه را که خداوند در اموالشان برای مساکین و تهیدستان واجب نموده است اداء نمایند.
امام علیه السلام علل و فوایدی را که بر روزه مترتب است متذکر شد که از آن جمله عطوفت نسبت به فقر است زیرا روزه دار زمانی که گرسنه می شود درد گرسنگی را میفهمد و این او را وادار میکند که نسبت به فقرا مهربان باشد و از علل روزه مساوات بین اغنیا و فقرا در این واجب است و از حکمت آن تقویت اراده در خود انسان است و این به خودداری از خوردن و آشامیدن و غیر آنها از اشتهاهای بدن است. جیهاردت آلمانی کتابی درباره تقویت اراده نوشته و اساس آن را روزه قرار داده و ثابت کرده است که روزه وسیله فعالی است برای تسلط روح بر بدن و اینکه انسان مالک زمام نفس خویش میگردد و اسیر خواسته های مادیش نمی شود.
اینها بعضی از دلایل و فواید روزه است که امام علیه السلام بسیاری از آنها را بیان کرده است.
ماه رمضان
امام رضا علیه السلام فرمود:
اگر کسی بپرسد که چرا روزه فقط در ماه رمضان مقرر شده است نه در ماههای دیگر؟ گفته میشود برای اینکه رمضان ماهی است که خداوند در آن قرآن را نازل فرموده است و در آن میان حق و باطل کاملاً جدایی افتاده چنانکه خداوند خود فرموده است ماه رمضان ماهی است که در آن قرآن نازل گشته و آن برای هدایت مردم است و در آن علایمی از برای راهنمایی و جدا کننده حق از باطل است.(۱. بقره ٫ ۱۸۵) در این ماه به پیغمبر وحی شد. و شب قدر در آن است، شبی که از هزار ماه بهتر است در آن شب هر کار محکم و برقرار می شود(۱ دخان ٫ ۴) و آن اول سال قمری است و رمضان ماهی است که در آن تقدیرات و مسائلی که در آن سال از نیکی و بدی خیر و شر، نفع و ضرر، سود و زیان و زندگی و مرگ و بهره روزی هر فرد تعیین میگردد و به همین جهت است که آن شب را قدر" می گویند.»
و به این دلیل خدای متعال روزه را در این ماه مبارک واجب کرده و آن را بر بقیه ماهها برتری داده است.
روزه به ماه رمضان منحصر شده است
امام رضا علیه السلام فرمود:
اگر کسی بپرسد: چرا به روزه ماه رمضان مأمورند و بس، نه کمتر و نه بیشتر؟، گفته میشود برای اینکه این مقدار حدی است که از عهده انجام آن هم ضعیف بر می آید و هم قوی و جز این نیست که خداوند فرایض و واجبات را به اندازه ای که در امکان غالب افراد باشد تعیین فرموده، آنگاه ناتوانان را آزادی داده بدین معنی که اگر خواستند با اینکه سخت است آن را انجام دهند مانعی نباشد و نیز توانایان را ترغیب و تحریص کرده که اگر خواستند غیر ماه رمضان را هم با گرفتن روزه تقرب جویند و چنانکه به کمتر از این صلاحشان بود خداوند کمتر میفرمود و اگر محتاج به بیشتر از این بودند. به زیاده از این امر می فرمود.»
حکمت خدای متعال و تدبیر آن برای اشیاء اقتضا می کرد که مصلحت بندگان روزه سی روز باشد و اگر مصلحت کمتر از آن بود کمتر می شد، کما اینکه اگر مصلحت زیادتر می بود زیادتر می شد.