پدر و مادر امام رضا - علیه السلام 

پدر امام رضا - علیه السلام - موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابیطالب - عليهم السلام است امام موسی الکاظم - عليه السلام   هفتمین امام است که در کاظمین نزدیکی بغداد مدفون است. مادر حضرت رضا - علیه السلام - نجمه خاتون بانویی عاقل با ایمان و عفیف و دانشمند و با ادب بود. برای مادر حضرت نامهای دیگری نیز ذکر شده است مانند اروی سکن سمان تکتم و طاهره. حمیده خاتون مادر موسی بن جعفر - عليه السلام - که از جمله اشراف و بزرگان عجم بود دختری به نام نجمه به خانه آورد که از لحاظ دینی، عقل و احترام نسبت به سرور خود شایسته ترین زنها محسوب می شد. حمیده خاتون گفت: وقتی نجمه را به خانه آوردم، پیامبر اکرم - صلی الله علیه و آله و سلم را در خواب دیدم که فرمود: «حمیده این نجمه متعلق به فرزند تو موسی است و از او فرزندی متولد میشود که بهترین فرد روی زمین است. به همین سبب حمیده نجمه را به امام موسی بن جعفر - عليه السلام بخشید و نجمه باکره بود.

ص 12

 مادر حضرت رضا - علیه السلام 

نجمه خاتون مادر آن حضرت از زنان ارجمند و پرفضیلت و کم نظیر تاریخ است و در مقام و منزلت ایشان همین بس که دامنی پاک و بستری در خور و شایسته بود برای تولد و رشد حضرت ثامن الحجج - عليه السلام - و دختری همانند فاطمه معصومه تتبع در روایات و اخلاق اسلامی نشان گر آن است که هر کسی نمیتواند به مقام شامخ مادر معصوم بودن برسد. این منزلتی است والا که جز با عنایات خاص پروردگار - که به طور کامل حساب شده و از سر حکمت است نمیتوان به آن دست یافت.

نامهای مادر حضرت رضا علیه السلام 

زنان و مردان عرب افزون بر اسم و لقب دارای کنیه نیز هستند، کنیه ایشان «أم البنين بوده است. در روایات برای آن حضرت نام های متعددی نقل شده است: نجمة " تكتم ، سمان سكن النوبية، سكن أروا، طاهره اسمهایی است که برای ایشان نقل شده است.

القاب مادر حضرت رضا

صقر ، شقراء النوبية و خيزران المرسية " از القاب آن حضرت است.

چند نکته درباره اسامی نجمه خاتون

بر پایه گروهی از روایات رسول خدا و امام موسی بن جعفر - عليها السلام 

1-نام نجمه را درباره آن حضرت بر زبان رانده اند در روایتی در این باره چنین آمده است جناب حمیده مادر امام موسی بن جعفر - عليه السلام  در عالم رویا دید که پیامبر خدا - صلوات الله علیه و آله ـ فرمود: «ای حمیده نجمه را به فرزندت موسی هدیه کن. در روایتی دیگر چون حضرت علی بن موسی الرضا از مادر متولد گردید امام موسی بن جعفر به نجمه خاتون فرمود ای نجمه کرامت پروردگارت گوارایت باد تولد فرزند گران قدرت همان طور که پیش از این اشاره شد در بسیاری از منابع تاریخی این نام آمده است.

۲ - نام «تکتم» بر وزن تفعل به ضم تا اصل آن «کتم» به معنای پنهان داشتن و پوشیدن است و از نامهایی است که میان زنان عرب رایج بوده است. در لغت به معنای مکتوم و مستور است بر پایه برخی از روایات چون نجمه خاتون به خانه حضرت موسی بن جعفر - عليه السلام - راه یافت نام ایشان تکتم بود.  احتمال میرود این نام بیشتر در اوایل ورودش به خانه امام صادق و امام کاظم - عليها السلام - مطرح بود و پس از آن به این نام کم تر خوانده میشد به همان سان که نام «نجمه پس از آن که به خانه امام - علیه السلام آمده است بیشتر مورد توجه بوده است. 

3-«طاهرة»، طاهره در لغت به معنای زن پاک و پاکدامن است. این  نام را امام موسی بن جعفر - علیه السلام - پس از تولد حضرت رضا علیه السلام - به ایشان داد. همه افعال معصومان - علیه السلام - سنجیده و بر اساس حکمت و مصلحت است؛ اعطای این لقب نیز به ایشان بی هیچ تردیدی علت دارد شاید علت آن افزون بر عفت و پاکدامنی آن حضرت بالندگی معنوی و مدارج روحانی جناب نجمه خاتون باشد که طهارت واقعی انسان است. همان طور که پس از این خواهد آمد تهجد ادب در برابر معصوم و سلوک معنوی آن بانوی یگانه وی را به مدارج بالای معنوی رسانده بود تا آن جا که لیاقت مادر شدن برای امام رضا - علیه السلام - را یافته بود.

 ۴ - جناب کلینی در کافی و جناب شیخ مفید در ارشاد روایت کرده اند به ایشان ام البنین گفته میشد؛ یعنی ایشان را با کنیه اش ام البنین صدا میزدند و دلیل این نکته آن است که اعراب هر گاه به کسی احترام می گذاشتند وی را با کینه صدا میزدند و این نشان گر جایگاه ممتاز و ویژه جناب نجمه خاتون در خانه حضرت موسی بن جعفر - عليه السلام - است. ۴ علت تعدد اسامی آن حضرت به گفته برخی از معاصران - است که در آن روزگار هنگامی که بردگان را میخریده اند معمولاً نام آنها را تغییر میداده و این تغییر نام را مستحب میدانسته اند. ۳ اما به نظر میرسد که تعداد اسامی و لقبهای نجمه خاتون به سبب . علت یاد نشده بود بلکه به دلیل نشان دادن لیاقتها و امتیازهایی است که آن حضرت در خانواده حضرت موسی بن جعفر - علیه السلام - از خود نشان داده بود. اشاره گروهی از عالمان بزرگ اهل سنت به نام مادر آن حضرت و برخی ویژگیهای ایشان حکایت از آن دارد که نجمه در شمار زنان مهم جهان اسلام است و تنها میان شیعیان از اهیمت برخوردار نیست.

تاریخ تولد و محل تولد نجمه خاتون

از تاریخ تولد ایشان اطلاعی در دست نیست اما مورخان و محدثان محل تولد ایشان را مغرب دانسته اند و در این باره چنین نوشته اند که برده فروشی ایشان را به مدینه آورد و حمیده مادر امام موسی بن جعفر - علیه السلام - یا خود آن حضرت او را به خانه آورد. از مطالب آنان استفاده میشود که درباره محل تولد ایشان در مغرب اختلاف نظر داشته اند؛ برخی نوشته اند محل تولد آن حضرت «نوبه» است و برخی «مرسیه» را خاستگاه ایشان قرار داده اند. در باره نظریه دسته اول این پرسش مطرح است که آیا ایشان از شهرهای «نوبه» است که در جنوب مصر آن روزگار قرار داشته و در زمان ما به آن سودان میگویند یا از نوبه که کوهستانی است در سودان. درباره نظریه گروه دوم نیز باید گفت که مرسیه در قرون اولیه اسلام هم در آفریقا بوده است و هم در شرق اندلس مرسیه اندلس را یکی از حاکمان اموی در آن جا بنا کرد. شواهد و قرینه ها نشان میدهد که مرسیه اندلس در قرن سوم پس از شهادت امام رضا - علیه السلام - بنیان نهاده شده است. از این رو مرسته مورد نظر همان است که از شهرهای افریقا است. هنگامی که مسلمانان افریقا را فتح کردند در سواحل شمالی و جنوبی دریای سفید بنادری ساختند این بنادر به زبان عربی «مرسی نامیده می شود و مادر حضرت رضا - علیه السلام - از یکی از این بنادر بوده است از این رو ایشان را نوبیه» می خوانده اند.

بونه از شهرهای ساحلی و زیبای افریقا است که فاصله چندانی با بندرها و مراسی ندارد به احتمال زیاد آن حضرت از شهر بونه بوده است و بعدها مورخان بونه» را به غلط «نوبه» خوانده اند. 

فضیلت های نجمه خاتون

در فضیلتهای آن بانوی ارجمند همین بس که همسر مورد احترام امام موسی بن جعفر - عليه السلام - و مادر امام علی بن موسى الرضا - علیه السلام است. این که نجمه چگونه همسر امام شد دو روایت گزارش شده است. رویات نخست را کلینی، صدوق و دیگر محدثان با سند صحیح این گونه نقل کرده اند. هشام بن احمر میگوید روزی امام موسی بن جعفر - عليه السلام - مرا خواست و پرسید آیا میدانی که قافله ای از غرب آمده است؟ گفتم: نه! آن حضرت فرمود: آری مردی قافله ای) آمده است برخیز برویم میخواهم از آن کنیزی بخرم هشام میگوید چون بیرون آمدیم مردی را دیدم از مغرب آمده است و کنیزانی دارد. حضرت فرمود آنان را به من عرضه کن او هفت کنیز را به آن حضرت نشان داد و هر بار ایشان فرمودند: نیازی به آنها ندارم اگر کنیز دیگری داری عرضه کن پاسخ داد: کنیزی بیمار دارم حضرت فرمود مانعی ندارد آن را بیاور آن مرد امتناع ورزید و آن حضرت برگشت فردا آن حضرت دوباره مرا طلبید و فرمود: نزد آن مرد برو و به او بگو آخرین قیمت این بانو بیمار چقدر است و هر قیمتی که گفت به او بپرداز و او را به خانه بیاور هشام میگوید نزد برده فروش رفتم و به او گفتم آخرین قیمتی که درباره آن بانو در نظر داری چه اندازه است و گفت: حقیقت آن است که این بانو را کم تر از فلان مبلغ نمی دهم. هشام گفت: او را به همان مبلغ گرفتم چون ایشان را تحویل گرفتم برده فروش گفت: کسی که دیروز همراه تو به این جا آمد چه کسی بود؟ پاسخ دادم مردی بود از بنی هاشم پرسید از کدام قبیله گفتم بیش از این نمیدانم چرا درباره ایشان میپرسی؟ گفت این بانو را از یکی از شهرهای دور مغرب آورده ام در راه با زنی از اهل کتاب برخورد کردم پرسید این بانو که همراه تو است کیست؟ گفتم او را برای خودم انتخاب کرده ام. آن زن گفت امکان ندارد این بانو نزد امثال تو بماند بلکه او نزد بهترین شخص روی زمین خواهد رفت و پس از اندکی فرزندی از او به دنیا خواهد آمد که در شرق و غرب جهان بهتر از او نیست هشام میگوید همین طور شد چه این که پس از مدت کوتاهی که نزد موسی بن جعفر - عليه السلام - ماند حضرت رضا - علیه السلام - از او متولد شد.

صص  62-57 

صص 12، 62-57