عکس العملهای متفاوت در برابر ولیعهدی امام رضا
ولیعهدی امام یک حادثه باور نکردنی بود و انسان را نه تأمل وامی داشت. بسیار شگفت انگیز به نظر میرسید چگونه بود مأمون به انتقال خلافت دست بزند! چگونه ممکن بود، مأمون به این سادگی و با چنین روش مسالمت آمیز خلافت و حکومت را به دیگری واگذار نماید
در حالی که بنی عباس حدود دو قرن کشمکش خونین و ناگوار بنی امیه و آل علی و فرزندان فاطمه زهران را مشاهده کرده بود و لحظه ای از جنگ و جهاد در ابعاد فکری اعتقادی و سیاسی باز نایستاده بودند به همین جهت مشاهده میکنیم که اصحاب و پیروان امام رضا در ابراز عکس العمل نسبت به این حادثه عجیب و غریب از حضرت پرس و جو میکنند همچنان که سران و کارگزاران دولت عباسی و فرماندهان بسیار نزدیک مأمون اقدام او را رد کرده در اثبات مدعای خود به استدلال و اقامه برهان مبادرت نموده اند. پیشتر خواندیم که عده ای معارض و مخالف با اقدام مأمون موافق نبوده و بر سر این مسئله با مأمون به مناقشه و جدل پرداختند و سعی نمودند اهمیت موضوع و حساسیت اقدام وی را به گوشزد کند. مخالفت با انتقال ولیعهدی به امام رضا معضر به حسن بن سهل و امثال او نبود، بلکه دیگر رجال و مشاهیر دستگاه خلافت عباسی و حتی کسانی که به نحوی مصالحشان با دولت عباسی گره خورده بود پرچم مخالفت را برافراشتند و پیرامون انتقال خلافت به آل على الا به بحث و گفتگو نشستند و اظهار داشتند اگر مأمون از تصمیم خود باز نگردد او را برکنار و خود زمام خلافت را در دست میگیریم این اظهارات و مخالفتها و موضع گیری های خاص در برابر مأمون از لابه لای عهدنامه تاریخی که ابن اثیر نقل کرده است بدست میآید این مورخ به این مسأله با آوردن متن نامه ای که حسن بن سهل برای عیسی بن محمد نوشته و گزارش بیعت با امام رضا را برایش تشریح نمود، اشاره میکند
باری به محمد دستور داد که از اصحاب لشکریان فرماندهان و بنی هاشم برای امام رضا بیعت بگیرد.
لباس سبز بر تن کند و تمام مردم بغداد را به این اشعار وادارد. محمد نیز مردم بغداد را به شعار پوشیدن لباس سبزینه فرا خواند برخی دعوت او را اجابت کردند و گروهی با آن مخالفت کردند مخالفین میگفتند خلافت از میان فرزندان بنی عباس بیرون نخواهد رفت. این نیرنگ فضل بن سهل است چند روز بر این منوال درنگ کردند تا اینکه کسانی مهر سکوت را شکسته اظهار داشتند: مأمون را از خلافت برکنار و خود عهده دار امر آن میگردیم تندروترین مخالف منصور و ابراهیم فرزندان مهدی بودند (الکامل فی التاریخ/جلد۶/ص٣٢٧) همچنین از جمله کسانی که با امام رضا دشمنی کردند و مأمون را علیه حضرتش تحریک نمودند و او را به خاطر اقدامش مورد سرزنش قرار دادند دو تن به نامهای علی بن ابی عمران و ابویونس جلودی بودند البته این دو تن در میان بزرگان و مشاهیر دولت عباسی نظایر و امثال فراوانی داشتند. شیخ صدوق (ره) نقل کرده است که اینان از کسانی بودند که از بیعت امام رضا سرپیچی کردند و به آن تن ندادند و مأمون به همین خاطر آنها را بازداشت نمود و به زندان انداخت. (۱) بنا به نقلی نام این افراد بعنوان مخالف بر زبان ذوالریاستینی که برای اولین بار مأمون را مورد سرزنش قرار داد و مخالفت با او را آغاز نمود رفته است. ذوالریاستین یکی از مستشاران مأمون و از سران و ارکان دستگاه خلافت بود که نسبت به دولت عباسی خدمت فراوانی کرد و قدرت و حاکمیت هارون الرشید را ثبات بخشید.