در بیان سفر حضرت امام رضا علیه السلام از مدینه به خراسان

آنچه از روایات ظاهر میشود آن است که مأمون چون بر خلافت مستقر گردید و فرمانش در اطراف عالم نافذ گردید و آستان عراق را به حسن بن فضل واگذار نمود و خود در مرو اقامت گزید در حجاز و یمن غبار فتنه و آشوب بلند شد گروهی از سادات به طمع خلافت قد علم کردند و پرچم مخالفت برافراشتند، چون خبر در مرو به مأمون رسید با وزیر مشاور خود فضل بن سهل در این باب مشورت نمود پس از تدبیر و اندیشه بسیار رأی مأمون بر آن قرار گرفت که حضرت علی بن موسى الرضا - علیه السلام را از مدینه بخواهد و او را ولیعهد خود گرداند، تا آنکه سادات به قدم اطاعت پیش آیند و دندان طمع از خلافت بردارند.

پس رجاء بن ابی الضحاک را با بعضی از مخصوصان خود به خدمت آن حضرت فرستاد بسوی مدینه که آن جناب را به سفر خراسان ترغیب نمایند. چون ایشان به خدمت آن حضرت رسیدند حضرت در اول حال امتناع بسیار نمود چون مبالغه ایشان از حد اعتدال تجاوز کرد آن سفر محنت اثر را به جبر اختیار نمود. 

شيخ يوسف بن حاتم شامی شاگرد علامه حلی در در النظم فرموده که روایت کردند جماعتی از اصحاب حضرت رضا علیه السلام که آن حضرت فرمود زمانی که من خواستم از مدینه بیرون بیایم به طرف خراسان لَمَّا أَرَدْتُ الخُرُوجِ مِنَ الْمَدِينَةِ جَمَعْتُ عَيالي وَأَمَرْتُهم أَنْ يَبكو اعَلَى حَتَّى أَسْمَعَ بُكائهم : جمع کردم عيال خود را و امر کردم ایشان را که بر من گریه کنند تا بشنوم گریه ایشان را، پس تقسیم کردم در بین ایشان دوازده هزار دینار و گفتم به ایشان که من بر نمیگردم بسوی عیالم هرگز.

 پس گرفتم ابو جعفر جواد را و بردم او را به مسجد پیغمبر صلى الله علیه و آله ـ و گذاشتم دست او را برکنار قبر و چسبانیدم او را به آن قبر شریف و خواستم حفظ او را به سبب رسول خدا صلى الله عليه وآله . و امر کردم جميع وکیلان و حشم خود را به شنیدن و اطاعت فرمایش او و آنکه مخالفت او را ننمایند و فهمانیدم ایشان را که او قائم مقام من است. «۱»(منتهى الامال محدث قمی - قدس سره -، ج ۲، ص ۲۸۳.)

خط سیر حضرت امام رضا - علیه السلام از مدینه به خراسان در سال ۲۰۰ ه

أمية بن علی روایت کرده که گفت در سالی که حضرت رضا ـ علیه السلام ـ به حج مشرف شد و متوجه خراسان گردید امام محمد تقى - عليه السلام - را به حج برد و چون امام رضا - عليه السلام - طواف وداع میکرد امام محمد تقی علیه السلام - بر دوش موفق غلام آن حضرت بود او را طواف میداد چون به حجر اسماعیل رسید بزیر آمد و نشست و آثار اندوه از روی منورش ظاهر شد و مشغول دعا گردید و بسیار طول داد موفق گفت : برخیز فدایت گردم.

فرمود: از اینجا مفارقت نمیکنم تا وقتی که خدا خواهد که برخیزم .

موفق به خدمت امام رضا علیه السلام - آمد و احوال فرزند سعادتمند او را عرض کرد.

حضرت نزدیک نوردیده خود آمد و فرمود که برخیز ای حبیب من؟ 

آن نهال باغ امامت گفت : ای پدر بزرگوار چگونه برخیزم که خانه کعبه را و داعی کردی؟ و میدانم که دیگر بسوی آن برنخواهی گشت؟ و گریان شد، پس برای اطاعت پدر بزرگوار خود برخاست و روانه شد. «۱»( منتهى الامال محدث قمی - قدس سره -، ج ۲، ص ۲۸۳، نقل از مجلسی که از کشف الغمه نقل کرده.)

و سفر آن حضرت بسوی خراسان در سال دویست از هجرت بود و در آن وقت موافق مشهور عمر شریف امام محمد تقى - عليه السلام - هفت سال گذشته بود چون متوجه آن سفر گردید در هر منزل معجزات و کرامات بسیاری از آن خزانه اسرار ظاهر شد که بسیاری از آن آثار تا حال موجود است.

سید بن طاوس - قدس سره که در سال ۶۹۳ وفاتش بوده در کتاب فرحة الغرى روایت کرده زمانی که مأمون امام رضا علیه السلام را از مدینه طلبید به خراسان حضرت از مدینه به سوی بصره و از بصره به بغداد و از آنجا به قم وارد شد، مردم قم به استقبال آن حضرت آمدند و هر کدام میل داشتند که آن حضرت بر او وارد شود، آن جناب فرمود : شتر من مأمور است هر جا فرود آمد من آنجا وارد میشوم. پس شتر آمد درب خانه ای خوابید که صاحب منزل شب آن روز پیغمبر را در خواب دیده بود که امام رضا - علیه السلام - میهمان او خواهد بود که الآن مدرسه رضویه است. (۱)(نقل از منتهی الامال محدث قمی - قدس سره ۰، ج ۲، ص ۲۸۴)