اهمیت دعا

امام رضا - علیه السلام - همیشه به اصحاب خود میفرمود: «بر شما باد به اسلحه پیغمبران از حضرت سؤال شد اسلحه پیامبران چیست؟ حضرت فرمود: «دعا است.» «سلاح» وسیله ای برای جلب مغفرت و دفع ضرر است. سیره امام رضا - علیه السلام - همان گونه که فرد مسلح وسیله دفاع دارد و میتواند خود را از آسیب دشمن برهاند و جان خود را حفظ کند همچنین فرد دعا کننده می تواند با دعا خود را از خطرها و سختیها برهاند و حتی به امور ناخوشایند نیز دچار نگردد. همچنین امام رضا - علیه السلام - فرموده است: دعا اسلحه مؤمن ستون دین نور آسمانها و زمین است. امام رضا - علیه السلام - فرموده است: رسول خدا ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: موسی بن عمران به خداوند عرضه داشت بار خدایا آیا تو از من دور هستی که فریاد بزنم و یا نزدیک من هستی که مناجات کنم؟ خداوند فرمود من همنشین کسانی هستم که در یاد من باشند. موسی عرض کرد خداوندا من گاهی در حالتی قرار دارم که بزرگی تو مرا منع میکند که با تو سخن گویم خداوند فرمود: ای موسی در هر حال با من سخن بگو و در یاد من باش. 

آداب دعا

در سخنان امام رضا علیه السلام - آدابی برای دعایی که مستجاب میشود ذکر شده است که فهرست آن به قرار زیر است. فقيل و مات سلاح الانبياء؟ قال: الدعاء».  

 اقبال و توجه دل

اقبال و توجه دل آن است که انسان در وقت اشتغال به عبادت خود را از اشتغالات و هموم دنیایی فارغ کند و توجه قلب را از امور متفرقه و خواطر متشتته منصرف نماید و دل را یکسر خالی و خالص برای توجه به عبادت و مناجات با حق تعالی نماید. امام رضا - علیه السلام - فرموده است. «همانا دلها روی آوردن و روی گردانیدن و نشاط و سستی دارد. پس هر گاه دل به کسی روی آورد آدمی بصیرت پیدا میکند و می فهمد ولی هر گاه روی گردان شود خسته و ملول گردد. سعی کنید به هنگام روی آوردن و نشاط آن را به کار گیرید و چون روی گردان و سست شود آن را وانهید.

 امید اجابت

سفارش امام هشتم آن است که دعا کننده با امید و ایمان به اجابت خدا را بخواند و هرگز از لطف الهی مأیوس نگردد. امام رضا - علیه السلام - فرمود: امام حسین علیه السلام - از قول رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم - فرمود: خداوند متعال می فرماید چه کسی است که برای برآوردن نیازهایش به من امیدوار شده و من حاجتش را روا نساخته و او را ناامید کرده ام؟! ..... احمد بن محمد بن ابی نصر گوید به حضرت امام رضا - علیه السلام - عرض کردم فدایتان شوم من چند سال است دعا میکنم و از خدا حاجتی می طلبم ولی از تأخیر در اجابت دعا دلم دچار شبهه و نگرانی شده است.» حضرت فرمود مبادا شیطان بر دل تو راهی پیدا کند و نا امیدت کند همانا امام باقر - علیه السلام - فرمود: مؤمن در دعا حاجتی را از خدا میطلبد ولی اجابت دعایش به تأخیر می افتد و خداوند دوست دارد که این بنده بیشتر به در گاهش بنالد زیرا صدای ناله وی را دوست دارد. 

حسن ظن به خدا

از دیدگاه امام هشتم - علیه السلام - یکی از شرایط استجابت دعا آن است که دعا کننده حسن ظن به خدا داشته باشد. امام رضا - علیه السلام - فرمود: گمان خود را به خداوند نیکو ساز و به رحمتش امیدوار باشد که خداوند میفرماید عمل من با بنده مؤمن طبق گمان است که او به من دارد.

درس نهم راز و نیازهای حضرت رضا - عليه السلام 

 اگر گمانش نسبت به من خوب و امید بخش باشد من نیز با همان گمان با وی عمل میکنم از عفو و رحمتم برخوردارش میکنم و اگر گمانش به من بد و یأس آور باشد، عمل من نیز با او طبق همان گمان خواهد بود دچار مؤاخذه و کیفرم خواهد شد.

 توسل به پیشوایان معصوم - علیه السلام

سفارش امام هشتم به مسلمانان آن است که به هنگام دعا به معصومان متوسل شوند و آنان را واسطه برای برآورده شدن حاجاتشان قرار دهند امام رضا - علیه السلام - فرمود: هرگاه سختی و گرفتاری بر شما وارد شود به وسیله ما از خدای عز وجل کمک بخواهید و این است فرموده خدای عزوجل: "ولله الاسما الحسنى فادعوه بها برای خدا نامهای نیکو است خدا را به آن نام ها بخوانید. همین که نوح پیامبر نزدیک به غرق شدن گردید به حق ما محمد و آل محمد دعا کرد و نجات خود را خواست پس خداوند او را از غرق شدن نجات داد و هنگامی که ابراهیم را در آتش انداختند، خدا را به حق ما خواند پس خداوند آتش را بر او گلستان کرد همانا موسی هنگامی که به قصد عبور وارد دریا شد خدا را به حق ما خواند پس دریا بر او خشک شد. همانا عیسی به هنگامی که یهود قصد کشتن او را کردند به حق ما خدا را خواند پس خداوند هم او را نجات داد و به سوی خود برافراشت به مقام  قرب خود راه داد.

 تعمیم دعا دعا برای دیگران

امام رضا - علیه السلام - فرمود: هر فرد با ایمانی برای مردان مؤمن و زنان با ایمان همچنین مردان و زنان مسلمان دعا کند چه آنها زنده باشند و چه مرده خداوند درباره دعا کننده از طرف هر مرد و زن با ایمان حسنه می نویسد که این حسنه از هنگامی است که خداوند آدم را بر انگیخت تا هنگام بر پا شدن قیامت امام رضا - علیه السلام - در نیایش کریمانه خود به پیشگاه پروردگار این چنین معروض می دارد. «خدایا در مشرق و مغرب عالم هر کسی که اهل ایمان است. او را بیامرز»

 مداومت و اصرار در دعا

از امام رضا - علیه السلام - روایت است که رسول اکرم - صلى الله علیه و آله و سلم - خطاب به حضرت علی - علیه السلام - فرمود: ای علی تو را پیوسته به دعا و نیایش توصیه و سفارش میکنم زیرا دعا همیشه با اجابت مقرون است همچنان که شکرگزاری موجب زیادت و افزونی نعمت است.»   همچنین فرمود سزاوار است بنده مؤمن در حال آسایش به اندازه اوقات گرفتاری و ناراحتی دعا کند نه این که به محض روا شدن حاجت در دعا کردن سست شود. دلا دائم گدای کوی او باش به حکم آن که دولت جاودان به به داغ بندگی مردن در این در به جای او که از ملک جهان به امام رضا - علیه السلام - فرموده است: گاه مؤمن حاجتی از خداوند عزوجل درخواست میکند ولی دیر به حاجتش میرسد زیرا خداوند دوست دارد ناله و زاری او را بشنود. سپس افزود: به خدا سوگند تأخیر انداختن نیازمندیهای دنیایی سودمندتر است به حال بندگان از این که به زودی به سرمایه ناچیزی دست یابند.»سپس حضرت فرمود آخر مگر این دنیا چه ارزشی دارد.

پرهیز از شتاب زدگی

راوی میگوید به امام رضا - علیه السلام - گفتم مدت زمان مدیدی است که از خداوند حاجتی خواسته ام ولی هنوز دعایم به هدف اجابت نرسیده است. امام - علیه السلام - فرمود: شتابزده مباش من امیدوارم که خداوند حاجت تو را برآورده سازد. سپس افزود به خدا سوگند نعمتی که خداوند دریغ میکند و برای آخرت انسان ذخیره میکند از نعمتی که در دنیا به او می دهد بهتر است. مگر دنیا چه ارزشی دارد؟ صاحبان نعمت بر لب پرتگاه در معرض (لغزش هستند زیرا در اثر نعمت حقوقی بر انسان واجب میشود که بسا در پرداخت آن کوتاهی کند. به خدا سوگند که من نسبت به نعمتهای الهی پیوسته در هول و هراس هستم تا آن هنگام که فرصت بیابم و حقوق الهی را ادا کنم.» راوی میگوید من پرسیدم شما با مقام و منزلت پیشوایی تا حقوق الهی را نپردازید، در بیم و هراسید؟! حضرت فرمود: آری من باید خدا را شکرگزاری کنم که بر من منت نهاد و نعمت دنیا و آخرت داد. از این روایات و روایاتی از این دست استفاده میشود که انسان می باید همواره خداوند را شکر گزارد چه این که او نعمتهای بیکرانی به آدمی ارزانی داشته است و عقل و فطرت نیز حکم میکند که آدمیان باید در برابر کسانی که به آنان نعمت میدهند شکرگزار باشند و شکرگزاری از پایه ها و استوانه های اصلی قلب مؤمن است و از شرایط استجابت دعا و نیز هر گاه انسان فروتنانه و از سر خضوع و خشوع حاجتهای خود را از خداوند بطلبد به یقین دعایش به هنگام یعنی هر زمان که به مصلحت از او باش.
درس نهم راز و نیازهای حضرت رضا - عليه السلام

 متسجاب میگردد و نباید در این باره عجله شود بلکه درست آن است که به امید و در انتظار برآورده شدن خواسته خود باشد. دعا همراه با عمل امام رضا - علیه السلام - فرمود: هفت درخواست است در صورتی که بدون فراهم کردن شرایط آن باشد نشانه مسخرگی است -۱ آن کس که برای عفو گناهان خود به زبان استغفار کند و از خداوند طلب بخشش کند اما در دل از اعمال زشت خود پشیمان نباشد. او در این استغفار خود را مسخره کرد است. آن کس که از خداوند طلب توفیق کند اما در مقام عمل مجاهده و کوشش نداشته باشد او در طلب توفیق خویشتن را به استهزا گرفته است - آن کس که هوشیاری و احتیاط بجوید ولی از مواضع خطر نگریزد او در این احتیاط خود را مسخره کرده است.آن کس که از خداوند بهشت بطلبد ولی بر شداید و سختیها پایدار نباشد خود را مسخره کرده است. هـ آن کس که از آتش به خدا پناه جوید ولی خواشهای دنیا را رها نسازد خود را به مسخره گرفته است.  آن کس که به یاد مرگ افتد و خویشتن را آماده آن نسازد خود را مسخره کرده است.  آن کس که خدا را یاد کند و به مقام دیدار او شایق و راغب نگردد خود را استهزا کرده است.

 انتخاب زمان و مکان مناسب

امام رضا - علیه السلام - به شیعیانش سفارش کرده که بعد از نمازهای واجب، شب و روز جمعه اعیاد ماههای رجب و شعبان و رمضان و محرم الحرام و ... را برای دعا غنیمت بشمارند زیرا این ایام دعاها مستجاب است. امام رضا - علیه السلام - فرمود: هر نمازگزاری که یک نماز واجب را انجام دهد برای او نزد خدا یک دعای مستجاب است. امام رضا - علیه السلام - فرموده است: روز جمعه سید ایام است. در آن روز خداوند حسنات را مضاعف میکند سیئات را محو میکند درجات را بالا میبرد دعاها را مستجاب میگرداند در آن روز غم و غصه ها بر طرف میشود نیازهای بزرگ برآورده میشود روز جمعه روزی است که برای خدا از آنچه ذکر شد هست. در آن روز گنهکاران بسیار را از آتش جهنم آزاد میکند هر که با معرفت به حق و حرمت آن روز دعا کند بر خدا عزوجل حق است که وی را از جمله آزاد شدگان از آتش قرار دهد. پس هر گاه در روز یا شب بمیرد شهید مرده است و در قیامت زنده میشود در حال امن و امان هر که احترام آن روز را سبک بشمرد و حق آن را ضایع کند بر خدا حق است که وی را داخل آتش جهنم کند مگر آن که توبه کند. راوی میگوید به امام رضا - علیه السلام - عرض کردم چه می فرمایید درباره حدیثی که مردم از رسول اکرم - صلی الله علیه و آله و سلم - روایت کرده اند که آن حضرت فرمود: خدای تبارک و تعالی هر شب جمعه به آسمان دنیا فرود می آید.

درس نهم راز و نیازهای حضرت رضا - عليه السلام 

حضرت با حالت ناراحتی فرمود خدا لعنت کند کسانی را که مطالب را از جای خود تغییر می دهند به خدا سوگند این چنین نفرموده بلکه فرموده است خدای تعالی هر شب در ثلث آخر و شب جمعه در اول شب فرشته ای را به آسمان دنیا میفرستد و به او امر می فرماید که ندا کند و بگوید آیا سوال کننده ای هست به او عطا کنم؟ آیا توبه کننده ای هست توبه اش را بپذیرم؟ آیا استغفار کننده ای هست او را بیامرزم؟ ای طالب خیر بیا ای طالب بدی کوتاه کن و دست از شرارتت بردار پس پیوسته ندا میکند به این جملات تا هنگام سپیده دم فرا رسد. هر گاه صبح فرا رسید از ملکوت آسمان به محل خود باز می گردد. ریان بن شبیب گوید در نخستین روز از ماه محرم الحرام به محضر امام رضا - علیه السلام - رسیدم. حضرت فرمود ای پسر شبیب آیا روزه داری؟ عرض کردم: نه! فرمود: همانا چنین روزی بود که حضرت زکریا در آن روز پروردگار خود را خواند و عرض کرد: خداوندا! از طرف خود فرزند پاکیزه ای به من عطا فرما، که تو دعا را میشنوی پس خداوند دعایش را مستجاب کرد و به فرشتگان فرمان داد که به  زکریا در حالی که به نماز در محراب عبادت ایستاده بود، ندا و بشارت دهند که خداوند تو را به «یحیی بشارت میدهد کسی که کلمه خدا ( = مسیح) را تصدیق میکند. پس هر که در این روز روزه دار باشد سپس به درگاه خدا روی آورد و او را بخواند خداوند دعایش را مستجاب کند همچنان که دعای زکریا را اجابت فرمود. دعا در همه زمانها و مکانها بسیار مطلوب است. اما دعا در مکانهای خاص تأثیر مهمی بر مستجاب شدن آن خواهد داشت؛ مسجدها، محلهایی که برای عبادت ساخته شده و در حرم پیامبر خدا فاطمه زهرا و امامان معصوم ـ علیهم السلام - و امام زادگان آثار عظیمی دارد و یکی از این مکانهای بسیار شریف و مقدس حرم حضرت رضا - علیه السلام - و خواهرش فاطمه معصومه - عليها السلام - است. امام رضا - علیه السلام - فرمود: هر که در مواقف شریف مکه و نواحی آن دعا کند دعایش به هدف اجابت رسد برای مؤمن آنچه برای آخرتش دعا کند به اجابت میرسد برای کافر هر چه برای دنیایش بخواهد به او عطا شود.»

چکیده

دعا و راز و نیاز با خدا سیره مستمر امام رضا - علیه السلام - بوده است 

صص 168-158