جایگاه معصومان همراه با نیکوترین جایگاه قرآن

عترت طاهره رازهای نهانی قرآن را میدانند و بر گویا ساختن اخراج غیب آن به شهادت توانمندند. زیرا جایگاه ایشان همان برترین جایگاه قرآن است و از تمایز میان فهم قرآن از طریق تدبّر و درك آن از طریق استنطاق معنای فرموده ی حضرت رضا روشن می گردد.

در جلسه ای مأمون از حاضران پرسید معنای آیه ی : ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا»(1) ۱ سوره ی فاطر، آیه ی ۳۲ ) را برای من بازگو کنید. علما در پاسخ او گفتند: منظور خداوند همه ی امت است. مأمون گفت: ای ابا الحسن شما چه می گویید؟ حضرت رضا فرمودند: سخن آنان را نمی پسندم بلکه می گویم : مراد خدای بزرگ از این آیه عترت طاهره اند؛ لا أقول كما قالوا ، و لكن أقول : أراد الله تبارك و تعالى بذلك العترة الطاهرة .

مأمون گفت: چگونه مراد عترت باشد بدون در نظر گرفتن امت؟ حضرت رضا پاسخ دادند: اگر امت مراد باشد باید همه آنان به بهشت روند. به دلیل فرموده ی خداوند؛ برخی از آنان بر خود ستم میکنند و برخی دیگر میانه رو و گروه سومی به توفیق الاهی جزو پیشتازان صحنه های زیباییها هستند، این است همان تفضل بزرگ سپس ایشان را در بهشت قرار داد و فرمود باغ های جاویدانی که در آن درآیند. پس وراثت تنها برای عترت طاهره است؛ لو أراد الأمة لكانت بأجمعها في الجنة لقول الله : «فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخيرات بإذن الله ذلك هو الفضل الكبير »(2) ۲. سوره ی فاطر، آیه‌ی ۳۲ ) ثم جعلهم في الجنة فقال عز وجل : «جنات عدن يدخلونها » فصارت الوراثة للعترة الطاهرة لا لغيرهم .

سپس حضرت رضا فرمودند: ایشان کسانی هستند که خداوند آنان را در کتابش چنین می ستاید : إنما يريد الله ليذهب عنكم الرجس أهل البيت ويطهركم تطهيراً»(3) سوره ی احزاب، آیه ی ۳۳ . ) و رسول خدا ﷺ درباره ی آنان فرمود: من دو چیز گرانبها میان شما وا می گذارم؛ کتاب خدا و اهل بیتم این دو هرگز از یکدیگر جدا نمی گردند تا بر کنار حوض نزد من آیند. پس مراقب باشید که پس از من چگونه با این دو رفتار خواهید کرد.

ای مردم، شما به ایشان علم نیاموزید زیرا اینان از شما داناترند ؛ هم الذین وصفهم الله في كتابه ، فقال : إنما يريد الله ... و هم الذين قال رسول الله ﷺ : إنى مخلف فيكم الثقلين كتاب الله و عترتي أهل بيتي ، لن يفترقا حتى يردا علي الحوض ، أنظروا كيف تخلفوني فيهما ، يا أيها الناس لا تعلموهم فإنهم أعلم منكم .

در پایان حضرت رضا فرمود: خدای عزیز جبار در کتاب محکمش عترت را بر مردم برتری داده است ؛ إن الله العزيز الجبار فضل العترة على سائر الناس في محکم کتابه مأمون گفت کجای کتاب خدا آمده است؟ حضرت رضا فرمودند: در این فرموده ی خداى متعالى : إن الله اصطفى آدم و نوحاً و ال إبراهيم و ال عمران على العالمين * ذرّيّةً بعضها من بعض ...»(1) ۱. سوره ی آل عمران آیات ۳۳ - ۳۴؛ مسند الإمام الرضا ، ج ۲، کتاب الاحتجاجات، ص ۱۱۴ ، ح ۱۰ .)

عترت، وارثان قرآن

حضرت رضا برای اثبات این که عترت طاهره وارثان قرآن و برگزیدگان الاهی و کسانی هستند که در تقسیم غنایم کنار خداوند و حضرت رسول که سهم می برند ، به آیات متعددی استدلال فرمودند؛ مانند : أنما غنمتم من شيء فأن الله خمسه و للرسول و لذی القربی»(2) ۲ سوره ی انفال، آیه ی ۴۱ . ) و نیز در برابر اطاعت مردم از ایشان با خدا و رسول به آیه ی : أطيعوا الله وأطيعوا الرسول و أولى الأمر منكم»(3) سوره ی نساء، آیه ی ۵۹ ) و در تساوی ولایت خداوند و رسول ﷺ و عترت طاهره به آيه ي : إنّما وليكم الله و رسوله و الذين امنوا الذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة و هم راكعون»(4) ۴ سوره ی مائده، آیه ی ۵۵ ) استناد کرده است .

آری شگفت آور است که خداوند نعمتهای بزرگی بر اهل این بیت عطا کرده است؛ هنگامی که سخن از صدقه به میان می آید خداوند خود و رسول الله ﷺ و اهل بیت ایشان را از بهره بردن از صدقه منزه میداند و می فرماید : إنما الصدقات للفقراء...»(1) ۱. سوره ی توبه، آیه ی ۶۰ ؛ مسند الإمام الرضا ، ج ۲، كتاب الاحتجاجات، ص ۱۲۰ ، ح ۱۰. ) پس مباحث پیش گفته توضیحی برای این کلمات نورانی رضوی است که درود خدا و ملائکه اش بر گوینده‌ی آنها باد.

از آن رو که پرسشگری از قرآن نسبت به تدبر در آن امتیاز دارد و نیز تدبر کننده در آن صرفاً مانند شنونده است و توان سخنگویی با قرآن و گویا ساختن آن را ندارد و نیز گویا کننده ی قرآن فقط شنونده نبوده بلکه با آن گفت و گو و مشورت می کند با آن سخن می گوید و از آن می پرسد و پاسخ می طلبد .

مشکلات را بر آن عرضه داشته تقاضای حل آنها را می کند، از فضل آن مسألت کرده به آن چنگ میزند و از آن پس درجه به درجه با آن بالا می رود، تا آن که همراه با یکدیگر به سر منشأ خود بازگشته به سوی خدای متعالی بالا می روند و هر دو با هم در هر چه که از آن پدید آمدند ناپدید میگردند؛ چنان که مقتضای معیت مطلقه ای که از جدایی در هر مرتبه از مراتب نزول و صعود ابا دارد چنین است.

نیز روشن گردید که تدبر در قرآن برای سایر مردم شدنی است، اما گویا ساختن آن برای آنها شدنی نیست؛ بلکه گویا سازنده‌ی آن همان انسان کامل معصوم است .

با این مقدمه، روشن میشود که اولاً ضرورتاً مردم به ایشان نیازمندند ؛ ثانیاً عترت طاهره که کاملترین مردم اند وارثان کتاب عزیزند؛ ثالثاً ایشان اهل ذکر» هستند که بر مردم واجب است از ایشان بپرسند؛ رابعاً ایشان پیشی گیرندگان در نیکی ها السابقون بالخيرات هستند و مانند این اوصاف کامل که خداوند در کتاب خود شمار اندکی از انسانها را با آنها ستوده است .

حضرت رضا مصادیق آن را در این فرمایش بیان کرده اند : ما اهل ذکر هستیم و مردم باید از ما بپرسند؛ نحن أهل الذكر ونحن المسؤولون . وشاء» می گوید : به حضرت گفتم: پس شما سؤال شوندگان هستید و ما سؤال کنندگان؟ حضرت فرمودند: آری گفتم پس بر ما واجب است که از شما بپرسیم؟ حضرت فرمودند: آری، گفتم آیا بر شما نیز واجب است که به ما پاسخ دهید؟ حضرت فرمودند نه این بر عهده ی ماست. اگر بخواهیم پاسخ می دهیم و گرنه، نه . آیا این سخن خداوند را نشنیده ای که این عطای ماست؛ آن را بی شمار ببخش یا نگه دار؛ لا ذاك إلينا ، إن شئنا فعلنا وإن لم نشأ لم نفعل ، أما تسمع قول الله تبارك و تعالى : هذا عطاؤنا فامنن أو أمسك بغير حساب . »(1) ۱. سوره ی ص، آیه ی ۳۹؛ مسند الإمام الرضا، ج ۱، كتاب التفسير، ص ۳۵۰ ، ح ۱۲۹ . )

این فرموده ی حضرت اگر بخواهیم پاسخ میدهیم و گرنه، نه کاشف از اختیار ایشان است که در غیر حوزه ی بیان احکام و تکلیف است. زیرا در این مورد جایی برای اختیار نیست و تعلیم و امر به معروف و نهی از منکر بر ایشان واجب است. چنان که از استشهاد ایشان به این فرموده ی خداوند: هذا عطاؤنا روشن می شود. چون آیه به عطایای استحبابی نظر دارد که پیامبر میان منت نهادن و اعطا و میان منت نگذاردن و امساک مخیر است؛ ولی در اصل حکم و بیان رسالت چنین اختیاری ندارند و ابلاغ رسالت بر ایشان واجب است .

همچنین حضرت رضا مصادیق سایر اوصاف کمالی را که قبلاً اشاره شد بیان فرمودند. احمد بن عمر در مورد اين آيه ثم أورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا»(2) . سوره ی فاطر، آیه ی ۳۲ . ) از ایشان پرسید حضرت در پاسخ فرمودند فرزندان فاطمه ، و پیشی گیرنده به خیرات و نیکی ها امام است و نیز میانه رو کسی است که امام را می شناسد، ظالم به خویشتن کسی است که او را نمی شناسد؛ ولد فاطمة عليها السلام، والسابق بالخيرات الإمام والمقتصد العارف بالإمام و الظالم لنفسه

الذي لا يعرف الإمام .(1) 1. مسند الإمام الرضا ، ج ۱، كتاب التفسير، ص ۳۶۶، ح ۱۶۴ . )