کمک به اندازه توانایی

ابراهیم بن عباس گوید هر کس از امام رضا درخواستی داشت تا آنجا که قدرت و توانایی داشت خواسته او را برآورده می ساخت. (۲)(عیون اخبار الرضا ۱۴۸٫۲ ح ۷)

 يعقوب بن اسحاق نوبختی گوید مردی خدمت امام رضا رسید و عرض کرد به اندازه شخصیت و مقام خود به من چیزی عنایت فرما.

امام فرمود با این شرایط برای من امکان ندارد.

آن مرد گفت پس به اندازه مقام و موقعیت من عطا فرما!

امام فرمود: این کار را انجام میدهم.

آنگاه به غلام خود نگاه کرد و فرمود: دویست دینار به این مردبده(۳)(مناقب ابن شهر آشوب ۳۶۰٫۴؛ اعیان الشیعه ۱۵٫۲ )!

بخشش به خانواده خود

امام رضا در دوران زندانی بودن طولانی پدر گرامیش مراقب خواهران و برادران و خانواده خود بود و در جهت حفظ و نگهداری آنان از خطرات و برای آسایش و راحتی آنان شبها در دهلیزخانه می خوابید تا اگر خطری متوجه آنان باشد نخست متوجه او گردد(۴)(اثبات الوصیه ۱۵۱). محمد بن عیسی گوید حضرت رضا فرمود: هنگامی که خواستند مرا از مدینه بیرون برند من خانواده خود را گرد آوردم و به آنان دستور دادم بر من گریه کنند تا من گریه و زاری آنها را بشنوم سپس از آنان جدا شدم و دوازده هزار دینار برای آنها گذاشتم، آنگاه فرمود: من به سفری میروم که دیگر به سوی اهل و عیال خود باز نخواهم گشت. (۱)(مناقب ابن شهر آشوب ۱۹۶٫۴؛ دلایل الامامه ۱۷۶)

جود و بخشش به شیعیان

امام رضا در گفتگوی خود با بزنطی می فرماید: دارنده نعمت در آزمون بزرگی است زیرا خداوند حقوق خود را در نعمتی که به او داده واجب ساخته است. به خدا سوگند نعمتهایی از خداوند عز وجل نزد من است و من پیوسته از این بابت بیمناکم و دست خود را تکان داد تا آن گاه که حقوقی را که خداوند بر من واجب ساخته است ادا کرده باشم.

گفتم: فدایت شوم تو با این جلالت قدر از این بیم داری؟

 فرمود: بلی ستایش میکنم پروردگارم را بر آنچه به من منت نهاده است. (۲)(اصول کافی ۵۰۲٫۳ )

 احسان و بخشش امام از همین منشأ ایمان و مبدأ خیر که مبتنی بر مشارکت خداوند در اموال و نعمتها و بخششهای او و بر مبنای فضل و کرمی که درباره وی ارزانی داشته است سرچشمه می گیرد اما حقوقی که خداوند واجب فرموده و امام در این حدیث به آن اشاره کرده همان دستگیری بینوایان و تهیدستان زمان است.

سفارش امام رضا به امام جواد

بزنطی نامه ای را روایت میکند که امام رضا برای فرزندش امام جواد فرستاده است و در آن روح سخا و بخشش و نیکوکاری که در نفوس اهل بیت (علیهم السلام) راسخ و ریشه دار است برای ما مجسم می شود. بزنطی میگوید: 

نامه ابی الحسن الرضا الله را به ابی جعفر که بدین شرح بود، خواندم. 

ای ابا جعفر به من خبر رسیده هنگامی که سوار می شوی، غلامان تو را از باب صغیر بیرون میبرند و این از بخل آنهاست تا خیری از تو به کسی نرسد به حقی که بر تو دارم از تو می خواهم که ورود و خروج تو جز از باب کبیر نباشد و زمانی که سوار میشوی با خود دینار و در همی بردار و باید هر کس از تو خواهش عطا کند به او بدهی و اگر کسی از عموهایت درخواست احسان کند به او کمتر از پنجاه دینار ،مده و بیش از این را خود دانی و اگر کسی از عمه هایت طلب عطا کند، کمتر از بیست و پنج دینار به او مده، و بیش از آن را مختاری من خواستار آنم که خداوند مرتبه تو را بلند گرداند، پس بخشش کن و به یاری خدا از تنگدستی بیمناک مباش. (۱)(عيون اخبار الرضا ۸٫۲)

فرستادن پول برای بزنطی

احمد بن ابی نصر بزنطی گوید امام رضا زنبیلی برای من فرستاد که در آن تعدادی دینار و یک جلد قرآن مجید بود.( ۲)(اخبار و آثار حضرت رضا ۷۹)

دادن لباس و پول به ریان

معمر بن خلاد گوید ریان بن صلت :گفت دوست دارم از امام رضا اجازه بگیری تا نزد آن حضرت بروم و از لباسهای خاص او بگیرم.

امام اجازه داد و جامه و درهم نیز به وی بخشید(۱)( اعلام الوری ۳۱۰ دلایل الامامه ۱۹۱ ).

کمک به حیوانات

دامنه حمایت امام رضا همگان را شامل می گردید، حتی او از حيوانات حمایت میکرد از این رو اگر میدید حیوانی در معرض آسیب می باشد، از او دفاع می کرد. (۲)(بصائر الدرجات جزو۷)

کمک شبانه و پنهانی

خاندان گرامی رسول خدا اصل جود و بخشش بودند. از این رو به مردم و برطرف ساختن مشکلات آنان توجه و عنایتی خاص داشتند. این عنایت تا بدان اندازه بود که گاهی موارد خود گرسنه می ماندند اما دیگران را سیر میکردند. نمونه آشکار آن را می توان در ذیل سوره «هل اتی» به خوبی دریافت(۳)(الغدير ۱۰۷٫۳ تا ۱۱۱؛ احقاق الحق ۱۱۷٫۳ تا ۱۷۵).

خاندان پیامبر ه این کارها را برای به دست آوردن شهرت و عنوان در میان مردم انجام نمی دادند بلکه هدف آن بزرگواران رضایت پروردگار و دوستی و کسب محبوبیت در پیشگاه خداوند بوده است. از این رو در سوره «هل اتی بدین حقیقت تصریح شده و  خداوند در همین راستا چنین می فرماید:

«إِنَّمَا نُطْعِمَكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ»(۱)(انسان  /۹ )

آری، امامان شیعه (علیهم السلام) در تاریکی شب آذوقه و نان مستمندان را بر دوش میکشیدند و به سرای آنان می رفتند و کمک می نمودند که امام رضا نیز راه نیاکانش را ادامه می داد. ابراهیم بن عباس آنگاه که ویژگیهای اخلاقی امام رضا را بر می شمارد، در قسمتی از آن می گوید کار خیر و انفاق پنهان فراوان داشت و بیشتر در شبهای تاریک مخفیانه به فقیران کمک می کرد. (۲)(عیون اخبار الرضا ۱۸۴٫۲؛ بحار الانوار ۹۱٫۴۹؛ اعیان الشیعه ۱۵٫۲ )

آری، چه بسیار از شبهای تاریک که او غذای محرومان را در زنبیلی بر دوش کشیده و به همانند نیاکان بزرگوارش، به در خانه آنان می رفت و چه بسیار از افراد دیگر بودند که از محل کمک رسانی های امام زندگی میکردند ولی خود خبر نداشتند که آب و نان آنها از کجا می رسد، در آمدهایی که از جهات گوناگون به امام می رسید، صرف همین افراد و البته بخشی نیز در راه تبلیغ دین هزینه می گردید. (۳)(در مکتب عالم آل محمد ۱۸۵ )